Tổng quan về khô miệng: Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị hiệu quả

Khô miệng (hay còn gọi là xerostomia) là tình trạng giảm tiết nước bọt trong khoang miệng, gây ra nhiều khó khăn trong việc ăn uống và giao tiếp hàng ngày. Tình trạng này có thể xảy ra do nhiều nguyên nhân khác nhau, từ thói quen sống đến các yếu tố bệnh lý tiềm ẩn. Việc hiểu rõ về hiện tượng khô miệng, nhận biết triệu chứng và tìm kiếm phương pháp điều trị phù hợp có thể giúp cải thiện chất lượng cuộc sống cho những người bị ảnh hưởng.

Khô miệngKhô miệng đặc trưng bởi tình trạng rối loạn tiết nước bọt. Nước bọt đóng vai trò quan trọng trong việc giữ ẩm cho khoang miệng, cân bằng hệ vi sinh trong miệng, hỗ trợ tiêu hóa thức ăn và bảo vệ răng miệng khỏi vi khuẩn gây sâu răng và viêm nhiễm. Nếu hoạt động tiết nước bọt bị giảm sút, điều này có thể tác động tiêu cực đến sức khỏe răng miệng và gia tăng nguy cơ mắc phải các vấn đề nha khoa.

Khô miệng là gì?

Khô miệng (xerostomia) đề cập đến tình trạng giảm lượng nước bọt tiết ra, dẫn đến cảm giác không thoải mái và khô rát trong miệng. Biểu hiện của tình trạng này thường khiến người bệnh gặp khó khăn trong việc ăn uống, giao tiếp và thậm chí là tăng nguy cơ mắc các vấn đề răng miệng.

Số liệu cho thấy, tình trạng khô miệng chiếm khoảng 10% dân số và phổ biến hơn ở nữ giới so với nam giới. Tình trạng này thường xảy ra ở người cao tuổi và những người sử dụng thuốc trong thời gian dài. Mặc dù nó không phải là một vấn đề nghiêm trọng, nhưng khô miệng cần được để ý kiểm soát kịp thời nhằm tránh các triệu chứng khó chịu và nâng cao chất lượng cuộc sống.

Dấu hiệu nhận biết

Bạn có thể dễ dàng nhận biết biểu hiện khô miệng vì tình trạng này thường rất dễ nhận biết. Miệng bị khô là cảm giác không có nước bọt để giữ ẩm cho khoang miệng. Hiện tượng này ít khi xảy ra đơn độc mà thường đi kèm với các triệu chứng khác như:

• Giảm tiết nước bọt
• Khó khăn khi nhai, nuốt thức ăn và giảm vị giác
• Khi giao tiếp liên tục trong thời gian dài có thể gây khó chịu
• Khát nước liên tục là một trong những biểu hiện điển hình của tình trạng này
• Miệng bị hôi và đắng
• Có cảm giác rát ở niêm mạc miệng, lưỡi
• Khi miệng bị khô, bạn sẽ có cảm giác lưỡi dính vào vòm miệng và gây khó chịu
• Khi quan sát sẽ thấy lưỡi khô, đỏ, môi có thể bị nứt, bong tróc, loét gây đau đớn
• Trường hợp nặng hơn có thể dẫn đến suy giảm chức năng tiết nước bọt, khó thực hiện các hoạt động thiết yếu.

Nguyên nhân gây khô miệng

Khô miệng có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau. Để dễ dàng xác định mức độ tình trạng, bài viết chia chứng bệnh này thành 2 nhóm nguyên nhân chính: nguyên nhân thông thường và nguyên nhân bệnh lý.

1. Nguyên nhân thông thường

Có nhiều yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động của tuyến nước bọt và gây khô miệng. Dưới đây là một số nguyên nhân phổ biến gây ra tình trạng khô miệng:

• Cơ thể mất nước: Không bổ sung đủ lượng nước cần thiết mỗi ngày cho cơ thể sẽ dẫn đến tình trạng này. Khi mất nước, khoang miệng sẽ bị khô, hoạt động sản xuất nước bọt giảm và làm miệng khô rát. Cơ thể mất nước thường do lượng nước uống không đủ, nôn mửa, tiêu chảy, mất máu, hoặc do quá nhiều mồ hôi,…

Hút thuốc lá gây khô miệngHút thuốc lá là một trong những nguyên nhân phổ biến gây ra tình trạng khô miệng. Dưới đây là một số nguyên nhân thông thường khác gây ra xerostomia:

• Căng thẳng quá mức: Khi căng thẳng, áp lực sẽ làm tăng nồng độ hormone cortisol trong cơ thể. Các nghiên cứu khoa học nhận thấy, hormone cortisol có thể làm thay đổi tính chất của nước bọt, từ đó làm tăng nguy cơ bị xerostomia.
• Tác dụng phụ của thuốc điều trị: Chứng khô miệng có thể xảy ra do một số loại thuốc như thuốc lợi tiểu, điều trị trầm cảm, thuốc kháng histamin, cao huyết áp, tiêu chảy, thuốc hóa trị… Nếu xảy ra do nguyên nhân này, tình trạng có thể được kiểm soát sau khi ngưng dùng thuốc. Tuy nhiên, bệnh nhân nên trao đổi với bác sĩ chuyên khoa để được điều chỉnh hoặc thay thế loại thuốc phù hợp thay vì tự ý điều chỉnh thuốc.
• Xạ trị: Thực hiện xạ trị tại vùng đầu có thể gây ra tình trạng khô miệng. Nguyên nhân là tia bức xạ tác động đến tuyến nước bọt và làm giảm khả năng sản xuất nước bọt.
• Lão hóa: Như đã đề cập, hoạt động sản xuất nước bọt ở người cao tuổi thường thấp hơn so với người trẻ. Vì vậy, tỷ lệ khô miệng ở người già thường cao hơn. Bên cạnh đó, trường hợp sử dụng thuốc điều trị có thể khiến tình trạng này trở nên nặng hơn.
• Sử dụng bia rượu, thuốc lá: Những thành phần có trong thuốc lá và bia rượu không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe mà còn tác động xấu đến sức khỏe răng miệng. Theo đó, các thành phần này có thể làm giảm sản xuất nước bọt, khiến miệng khô rát và khó chịu.
• Thói quen ngáy ngủ, há miệng: Những thói quen này sẽ khiến nước bọt trong khoang miệng bay hơi. Sau một thời gian, miệng và lưỡi sẽ trở nên khô, khó chịu.

2. Nguyên nhân bệnh lý

Ngoài các nguyên nhân thông thường, tình trạng khô miệng còn là biểu hiện của một số bệnh lý. Những bệnh lý này có thể tác động đến hoạt động của tuyến nước bọt hoặc thậm chí làm thay đổi tính chất nước bọt và gây ra các biểu hiện khô miệng, giảm vị giác, khó chịu.

Đau rát miệngTrong nhiều trường hợp, tình trạng khô miệng là dấu hiệu của nhiều bệnh lý.

Các bệnh lý gây khô miệng, bao gồm:

• Đái tháo đường
• Tổn thương thần kinh
• Bệnh xơ gan
• Bệnh Alzheimer
• Nấm miệng
• Các bệnh tự miễn (hội chứng Sjögren, viêm khớp dạng thấp, HIV/AIDS,…)

Mặc dù không ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe tổng thể nhưng tình trạng khô miệng tác động không nhỏ đến sức khỏe răng miệng, hoạt động ăn uống và sinh hoạt hàng ngày. Hiện tượng giảm tiết nước bọt kéo dài còn làm tăng nguy cơ mắc các bệnh lý nha khoa như sâu răng, viêm nha chu, hôi miệng,… Do đó, ngay khi nhận thấy biểu hiện này, bạn cần thăm khám và áp dụng biện pháp khắc phục phù hợp.

Các phương pháp điều trị chứng khô miệng

Các phương pháp điều trị chứng khô miệng sẽ phụ thuộc vào nguyên nhân khởi phát. Do đó, trước khi điều trị, bác sĩ sẽ khai thác lịch sử sử dụng thuốc, tình trạng sức khỏe, chế độ ăn uống, thói quen sinh hoạt,… Kế đến kiểm tra miệng để xác định lượng nước bọt trong khoang miệng. Từ đó tìm ra nguyên nhân khiến tuyến nước bọt bị rối loạn và gây ra tình trạng khô miệng.

Khám răng miệngCăn cứ vào biểu hiện lâm sàng của từng trường hợp, bác sĩ có thể chỉ định thực hiện một số xét nghiệm cần thiết.

Tùy thuộc vào nguyên nhân khởi phát và tình trạng sức khỏe, bác sĩ sẽ chỉ định phương pháp điều trị phù hợp. Bên cạnh điều trị y tế, bạn cần kết hợp các biện pháp chăm sóc, cải thiện tại nhà để kiểm soát tình trạng này nhanh chóng.

1. Biện pháp chăm sóc tại nhà

Trường hợp bị khô miệng ở mức độ nhẹ, xảy ra do các nguyên nhân thông thường. Bạn có thể thực hiện một số biện pháp cải thiện tại nhà để hỗ trợ hoạt động sản xuất nước bọt, làm ẩm khoang miệng và giảm các biểu hiện đi kèm. Biện pháp này được đánh giá có độ an toàn cao, dễ thực hiện và mang lại hiệu quả tốt. Bên cạnh đó, người bệnh cũng có thể áp dụng các biện pháp chăm sóc tại nhà song song với phương pháp điều trị chuyên sâu để kiểm soát tình trạng này nhanh chóng.

Dưới đây là một số cách làm giảm tình trạng khô miệng:

• Uống nước lạnh và nên chia thành nhiều lần uống trong ngày để giúp làm ẩm khoang miệng, giảm cảm giác khó chịu.
• Có thể ngậm từng viên nước đá nhỏ để cải thiện hoặc dùng một số loại đồ uống lạnh không đường.
• Để làm giảm cảm giác khó chịu khi miệng bị khô, bạn có thể sử dụng kẹo cao su không đường hoặc kẹo ngậm không đường.
• Chải răng đều đặn mỗi ngày 2 – 3 lần, sử dụng nước súc miệng không chứa cồn để làm giảm tình trạng khô miệng quá mức. Việc vệ sinh răng miệng tốt sẽ giúp ngăn ngừa tình trạng sâu răng do bệnh lý gây ra.
• Có thể sử dụng máy tạo độ ẩm trong phòng ngủ để cải thiện tình trạng.
• Trường hợp đi kèm với tình trạng khô miệng, bạn nên sử dụng thêm son dưỡng để làm giảm cảm giác đau rát, khó chịu.
• Trong thời gian bị khô miệng, cần kiêng bia rượu, thuốc lá, các món ăn chứa nhiều gia vị cay nóng, acidic.
• Tuyệt đối không sử dụng các sản phẩm nước bọt nhân tạo chứa acid và làm giảm các loại nước bọt nhân tạo khác.
• Để làm giảm cảm giác khô miệng, bạn có thể tận dụng một số thảo dược tự nhiên như gừng, lô hội, rễ cây marshmallow,…

2. Điều trị y tế

Trường hợp khô miệng xảy ra do dùng thuốc hoặc một số nguyên nhân bệnh lý, bác sĩ sẽ can thiệp các phương pháp điều trị chuyên sâu để kiểm soát tình trạng, đồng thời khắc phục bệnh lý nguyên nhân nhằm phòng ngừa các biến chứng phát sinh.

Nước bọt nhân tạoNhững loại nước bọt nhân tạo chỉ có tác dụng tại chỗ (làm mềm và ẩm niêm mạc miệng) nên có thể sử dụng trong thời gian dài

Dưới đây là một số phương pháp thường được chỉ định trong điều trị bệnh lý:

• Trường hợp khởi phát do tác dụng phụ của thuốc điều trị. Bác sĩ sẽ xem xét điều chỉnh liều lượng thuốc phù hợp để kiểm soát tình trạng. Hoặc trong trường hợp cần thiết sẽ thay thế thuốc phù hợp.
• Hướng dẫn người bệnh sử dụng các sản phẩm có tác dụng dưỡng ẩm miệng như nước súc miệng, gel bôi, nước bọt nhân tạo hoặc một số loại thuốc kê đơn.
• Trường hợp khô miệng tiến triển nặng nề, bác sĩ có thể chỉ định cevimeline, pilocarpine để tăng sản xuất nước bọt, khắc phục các biểu hiện khó chịu.
• Để phòng ngừa sâu răng do khô miệng gây ra, bác sĩ có thể yêu cầu người bệnh đeo khay fluoride trước khi ngủ hoặc dùng chlorhexidine súc miệng.

Khô miệng – Khi nào cần gặp bác sĩ?

Khô miệng xảy ra do giảm sản xuất nước bọt. Tình trạng này thường không quá nghiêm trọng và có thể cải thiện nếu được chăm sóc đúng cách, nhất là trường hợp khởi phát do các nguyên nhân thông thường. Tuy nhiên, một số trường hợp khô miệng do mắc các bệnh lý cần được thăm khám sớm và điều trị đúng cách.

Do đó, cần đến gặp bác sĩ ngay khi nhận thấy các biểu hiện sau:

• Miệng vẫn bị khô sau khi áp dụng các biện pháp cải thiện tại nhà và sử dụng một số sản phẩm hỗ trợ.
• Chức năng nhai, nuốt và giao tiếp bị ảnh hưởng trực tiếp.
• Miệng xuất hiện sưng đau, loét và xuất hiện các màng trắng gây đau rát.
• Nghi ngờ loại thuốc đang sử dụng gây ra tình trạng khô miệng.
• Ảnh hưởng đến vị giác.
• Xuất hiện một số biểu hiện bất thường như khô mắt, tiêu chảy.

Khô miệng là tình trạng giảm sản xuất nước bọt, xảy ra do nhiều nguyên nhân khác nhau. Mặc dù không để lại ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe tổng thể nhưng các biểu hiện do chứng bệnh này gây ra ảnh hưởng đến sức khỏe răng miệng và chất lượng cuộc sống của người bệnh. Vì vậy, ngay khi phát hiện các biểu hiện bất thường, bạn nên chủ động đến gặp bác sĩ để được thăm khám và điều trị đúng cách.